Re: [b_c_n_2003] Sozcukllerin
kokeni hakkinda (Bölüm 2/4)
--- In b_c_n_2003@yahoogroups.com, Polat Kaya
<tntr@C...> wrote:
BÖlüm 2/4
Sayin Haluk
Berkmen, Sayin Kamil Kartal ve Sayin Arkadaslar,
3.
Latince-Ingilizce Sözlük Ingilizce CONFIDENCE sözcügünü
tanimlarken Latince
karsiligi olarak FIDES, FIDUCIA ve CONFIDENTIA
seklinde kelimeleri
veriyor. Bununla ilgili olarak siz de
FIDE "itimat,
guven, vaat" anlamlarini tasir diyerek su örnekleri
verdiniz:
fidelitas :
fidelity, loyalty, homage.
fidens : confident,
without fear, courageous.
fides : promise,
assurance, word of honor, engagement.
fides : trust,
confidence, reliance, belief, faith.
fides :
trustworthiness, protection.
Simdi bu sözcüklere
bakalim:
3.1) FIDUCIA
(confidence, trust, assurance and self-confidence,
self reliance,
courage): "FID-U-CI-A" seklinde ayrilip "FID-A-CI-U"
seklinde
düzenlendiginde Türkçe "FIDACI-U" (fedaci O, kendini feda
eden o) anlamli
deyiminden;
Burada bir hususu
açiklamaliyim. Dikkat edilmelidir ki yabanci
kelimelerin yapilarinda
çogu zaman "O yahut U" harfi Türkçe deyimin
içinde tek basina
kaliyor ki, "FIDACI-U" deyiminde oldugu gibi, bu
Türkçe
"O" sözü olup kelimenin anlamini isaretlemektedir. Bunun gibi
pek çok kelimelerin
yapisinda da "-ism" Türkçenin "ismi" sözünden,
"-nym"
Türkçenin "nam/nami" sözünden, "at/ati" Türkçenin
"ati/adi"
sözünden,
"-ite" Türkçenin "iti/idi" sözünden yapilmis olup içinde
kullanildigi
kelimenin anlamini isaretleyen eklemelerdir.
3.2) FIDUCIARIUS
(entrusted, committed): "FIDUCI-ARI-U-S" seklinde
ayrilip
"FIDUCI-ARI-S-U" seklinde düzenlendiginde Türkçe "FEDACI
ERIS-U"
("fedaci eriz U), yahut "FIDUCI-ARIUS" seklinde Türkçe
"FEDACI
ERIyUS" (fedaci eriyiz) deyiminden;
3.3) FIDELITAS
(fidelity, loyalty, homage, faithfulness): bu
duygular içinde bir
baskasina bagli bir kisi "canini feda" edebilecek
kadar
"sadik" birisidir. Böyle birisinini tanimlayan bu sözcük
"FIDE-LI-TA-S"
seklinde ayrilip "FIDE-AT-LI-S" seklinde yeniden
düzenlendiginde
Türkçenin "FEDA ETiLIS" (feda edilis, kendini feda
etme) anlamli
deyiminden;
3.4) FIDENS
(confident, without fear, courageous): Bu tanimlamada
da yine kendini
"feda" edebilecek birisi tanimlaniyor ki bu haliyle
böyle bir kisinin
"korkusuz, cesur, kendine güvenen" birisi oldugu
açiktir. Böylece,
FIDE-NS seklinde Türkçe "FEDA-NiZ" (canimiz sana
feda) anlaminda
Türkçe deyimin kirilmis halidir.
Bu tanimlamada
verilen COURAGEOUS sözcügü de "C-O-URA-GE-OUS" seklinde
ayrilip
"C-O-URA-GE-OUS" seklinde yeniden yapilandiginda, C/K
degistirimi ile
Türkçenin "URAK-GE-OUS-O" ("yürekci oguz o), "korkmaz
oguz o",
"yigit oguz o") anlamlarinda deyimin deyistirilmis hali
oluyor.
3.5) FIDES
(promise, assurance, word of honor, engagement): Bu
anlaminda "söz
verme, sözünde durma, verdigi sözde durmayi seref
addetme) gibi
anlamlar içerdiginden FIDES sözcügü Türkçe "VAD-IZ"
(vaat-iz, verilen
sözüz) ve/veya Türkçe "VAD-EDIS" (söz veris)
anlamlarinda v/f ve
t/d degisimleri ile, yeniden yapilandirilmisdir.
3.6) FIDES (trust,
confidence, reliance, belief, faith): kelime bu
anlaminda
"güven veren", "kendine güvenen" birisinin durumunu
tanimliyor ki bu
anlaminda FIDE-S seklinde olasilikla Türkçenin
"FEDE-iS"
(fedayiz) deyiminin degistirilmis hali oluyor.
***
4. Simdi verdiginiz
su sözcüklere bakalim:
concordia :
concord, harmony, agreement.
concordis :
harmonious, united.
concordo : to
harmonize, unite.
concretio :
growing-together.
concurro : to
concur.
CONCORDIA (concord,
harmony, agreement), yani bir uyumluluk içinde
olmayi tanimliyor.
Bu Latince sözcük yine Latince olan CONCORDITER
(from
"concors"), CONCORDO (to agree, be in harmony) ve CONCORS (to be
of one mind or
opinion, agreeing, harmonious) sözleriyle de akraba
oluyor. Bu sözler
çesitli Türkçe deyimleri içinde saklayan sözlerdir.
CONCORS sözünden
baslayalim.
4.1.1) CONCORS (to
be of one mind or opinion, agreeing, harmonious)
sözcügü
"CON-CORS" seklinde ayrilip "KON-KORS" seklinde bakildiginda
Türkçe
"KÜNü-KÖRüS" ("günü görüs", "gerçegi görüs")
deyiminden
yapilmis oldugu
görülmektedir. Herhangi bir konu hakkinda günü
gören, gerçegi
gören kisiler birbirini tasdik ederek uyumluluk içinde
(concord, harmony,
agreement) olduklarini itiraf ederler. Herkes
"Günes"
gerçegini inkar edemeyecegi gibi "gerçek" olan kavramlar
hakkinda da gerçegi
gördüklerinde birbirleriyle ayni fikirde
olduklarini
söylerler.
4.1.2) CONCORS (to
be of one mind or opinion, agreeing, harmonious)
sözcügü
"CONCO-RS" sekliyle Türkçe "KONCO-eRiS" <=>
"KÜNCÜ eRiS"
("Güncü
Eriz", "Güne inananiz") anlamlarinda olan deyimden "anagram"
yoluyla yapilmis
bir deyim oluyor. Güne inanan güncü erlerin
inançlari hakkinda
birbiriyle uyum içinde olmalari da çok dogaldir.
4.1.3) CONCORS (to
be of one mind or opinion, agreeing, harmonious)
sözcügü
"CON-COR-S" sekliyle Türkçe "KÜN KOR aS" (Gün Bir/Essiz KOR)
anlamini tasiyan
Türkçe bir deyimin kirilmis halidir. CONCORS
kelimesine kaynak
olan bu Türkçe deyimin ifade ettigi kavramin
da bir gerçek
oldugunu kimse inkar edemez ve dolayisiyla konu hakkinda
uyumlulugun olmasi
dogaldir. Böylece görülüyor ki Latince diye
bilinen CONCORS
sözcügü "Günes" ile ilgili bir gerçegi Türkçe dilde
tanimlamaktadir.
Fakat bu gerçek Latince diye bilinen CONCORS
sözcügünden
dogrudan dogruya anlasilmamaktadir. Ancak "concors "
(konkors) bir
anlasma ifadesi yahut simgesi olarak kullanilmaktadir.
Yani OK gibi bir
söz.
Bundan da
anlasiliyor ki bazi kavramlarin tanimlanmasi, kavram somut
bir seyi bile
temsil etse, anagramcilar kavramin daha çok soyut
(abstract)
yönlerini tanimlayarak gerçekte neyin tanimlandigi hususu
karisik birakilmaktadir.
Bu da kelimelerin kaynagi olan dil
malzemesinin
taninmasini iyice güclestiriyor. Bu taktik "anagram"
yapanlarin
kelimeleri bir "bilmece" haline getirdiklerinin isaretidir.
Böylece kelimelerin
gerçek Türkçe kimlikleri iyice
gizlenebilmektedir.
Bütün bunlardan
görülüyor ki Latince CONCORS sözcügü en azindan üç
ayri Türkçe ifadeyi
bünyesinde sifreli olarak saklamaktadir.
***
4.2.1) CONCORDO
Latince sözcügü "CON-COR-DO" sekliyle Türkçenin "KÜNü
GÖRDÜ"
("GERÇEGI GÖRDÜ") anlaminda deyiminin kirilmis halidir.
Yukarida da izah
ettigim gibi günü ve gerçegi gören kimseler bu konuda
birbirleriyle
uyumlu olmak durumundadirlar.
4.2.2) CONCORDO
sözcügü "CONCO-RDO" sekliyle Türkçe "KÜNCÜ eRDU"
("Güncü
Erdi", "Güne inanandi") anlamlarinda olan deyimden "anagram"
yoluyla yapilmis
bir deyim oluyor. Yine burada "Gün-Tanriya inanan
güncü erlerin bir
biriyle uyum içinde olduklari gerçegi inkar
edilemez. Diger bir
deyimle ayni dinde olanlar birbiriyle en azindan
din konusunda uyum
içindedirler.
4.2.3) CONCORDO
Latince sözcügü "CON-COR-DO" sekliyle Türkçenin "KÜN
KORDU" (GÜN
ATESTI", "GÜN ODDU") anlamindaki deyimin yapistirilmis
halidir. Görülüyor
ki bu Latince sözcüge kaynak olan Türkçe deyim de
yine Günesle ilgili
bir gerçegi Türk dilinde en açik bir sekilde ifade
etmektedir. Sanirim
ki bu gerçegi inkar etenler çeliskiye düserler.
***
4.3.1) CONCORDITER
Latince sözcügü "CON-CORDI-TER" seklinde Türkçe
"KÜNü KORDI
TER" ("günü gördi der", "gerçegi gördü der",
"gerçegi
gördügünü
söylüyor") anlaminda bir Türkçe deyimin kirilmis halidir.
Bu ifadeyi söyleyen
kisi "gerçegi" gördügünü ve dolayisiyle konu
üzerinde
anlastigini ifade etmektedir. Her hangi bir konuda gerçegi
görmek ise Günü
(günesi) görmek gibi bir haldir. Onun içindir ki
herhangi bir konu
hakkinda gerçegi görenler birbirleriyle
hemfikirdirler,
ayni görüsteler ve birbirleriyle uyumludurlar.
4.3.2) CONCORDITER
Latince sözcügü "CON-CORDI-TER" seklinde Türkçe
"KÜN KORDI
TER" ("Gün kordu der", "gün atesti der") anlaminda olup
Günün (günesin) bir
kor oldugunu öz Türkçe bir deyimle analatan bir
ifadedir. Bu
ifadenin gerçek oldugunu, yani günesin bir "kor" oldugunu
dünyada kabul
etmeyen kalmamis olsa gerek. Böylece bu konuda her kes
birbiriyle
anlasmis, birbiriyle hemfikir olmus ve birbiriyle
birlesmistir.
Böylece, CONCORDITER sözü Türkçenin "'KÜN KORDU' TER"
deyiminden yapilmis
olabiliyor.
***
4.4.1) CONCORDIA
(concord, harmony, agreement). Yukarida açikladigim
kelimelerle
akrabaligi olan bu sözcük "CON-CORDI-A" seklinde Türkçenin
"KÜNi GÖRDI
O" (Günü gördü o", "gerçegi gördü o") anlamli deyiminin
kirilmis halidir.
Böylece birisi gerçegi görünce ona günü görmüs gibi
inandigini anlatan
Türkçe bir ifadedir.
4.4.2) CONCORDIA
sözcügü "CON-COR-DIA" seklinde Türkçenin "KÜN KOR
ÖYDÜ/ÖYüDÜ"
("Gün Kor evidi") anlamli deyiminin degistirilmis halidir.
Görüldügü üzere bu
Türkçe deyim de günesin atesten bir ev oldugu
gerçegini yine
Türkçe bir dil ile çok açik olarak ifade etmektedir.
Hem öyle bir gerçek
ki üzerinde herkesin anlastigi bir gerçek.
4.4.3) CONCORDIA
sözcügü "CON-COR-D-IA" seklinde Türkçenin "CAN ÖYÜ
ÜREKDI" (Can
öyü yürekdi") Türkçe deyiminin kirilmis hali oluyor. Bu
Türkçe deyim de
Türk törelerinin en gözde deyimlerinden biri olup yine
tartisilmaz bir
gerçegin ifadesidir. Elbette ki canda "ürek / yürek"
olmazsa
"can" da yoktur.
4.4.4) CONCORDIA
sözcügü "CON-COR-D-IA" seklinde Türkçenin "KAN ÖYÜ
ÜREKDI" (Kan
öyü yürekdi") Türkçe deyiminin kirilmis hali oluyor. Bu
Türkçe deyim de
damarlarda akan "kan" in evinin "ürek/yürek" oldugu
gerçegini söylüyor.
***
4.5.1) Ingilizce
CONCORDANT (concors, to be of one mind or opinion,
agreeing,
harmonious). "CON-COR-DANT" seklinde Türkcenin
"KUN-KORDANTI"
("Gün Kordandi", "Gün atestendi") deyiminin birbirine
yapistirilmis hali
oluyor. Bu da tartisilmaz bir gerçegin Türkçe
ifadesi olup pek
çok kimse" bunun üzerinde anlasirlar, yani "Kün
Kor"
("concur") demekle "anlastik" dediklerini ifade ederler. Bir
nevi OK deyimi.
4.5.2) CONCORDANT
sözcügü "CON-COR-DANT" seklinde Türkçenin "KAN
uRAKDANTI"
("kan ürektendi") degiminin degistirilmis halidir. Bu
Türkçe deyim de
gerçekligi tartisilmaz bir kavramin Türkçe ifadesi
olup Latinceye ve
Ingilizceye kirilarak aktarilmistir.
4.5.3) CONCORDANT
sözcügü "CON-COR-DANT" seklinde Türkçenin "CAN
uRAKDANTI"
("can ürektendi") degiminin degistirilmis halidir. Bu
Türkçe deyim de
gerçekligi tartisilmaz bir kavramin Türkçe ifadesi
olup
"ürek/yürek durdugu zaman canin da olmayacagi gerçeginin Türkce
deyimidir.
4.5.4) CONCORDANT
sözcügü "CON-COR-DANT" seklinde Türkçenin "KAN
uRAKDANTI"
("kan ürektendi") degiminin degistirilmis halidir. Bu
Türkçe deyim de
gerçekligi tartisilmaz bir kavramin Türkçe ifadesi
olup kan'in
ürekten/yürekten geldiginin ifadesidir
{4.5.5) Latince COR
sözü: Burada bir parantez açarak, okuyucularin
dikkatini Latince
"COR" sözünün üzerine tekrar çekmek isterim. Zira
latince
"COR" Türkçe "ÜREK/YÜREK" karsiligi olup Türkce
"ÜREK" sözünün
(tersine
çevrilerek) kirilmis halidir. Ayni sekilde Fransizcanin
"coeur"
sözü de Türkce "ürek o" deyiminin kirilmis seklidir.
Ingilizce
"hearth" sözü de Türkcenin "ürekhti" deyiminin kirilmis
seklidir. Böylece
bir ilim kolunun adi olmus olan "CARDIOLOGY", yani
kalbin kendisini,
ödevlerini, hastaliklarini, islemesini, vs. anlatan
ilim dalinin adi
olan bu sözde Hint-Avrupa dillerine ait sözcük te,
"CAR-DI-O-LO-GY"
sözünün yeniden yapilanmasiyla elde edilen
"U-RAC-OL-GY-DI"
sekliyle yine Türkcenin "URAK OLGUDI" ("ÜREK OLGUDU")
deyiminin kirilmis
ve kaçirilmis halidir. Bu da pek çok diger bilim
dallarinin
adlarinin Türkçe deyimlerden kirilarak yapildiginin bir
örnegidir}.
***
4.6.1) CONCORDIS
(harmonious, united) sözcügü "CON-CORDIS sekliyle
Türkçenin
"KONi-KORDIS" <=> "KÜNi-KÖRDIZ" ("günü
gördünüz", "gerçegi
gördünüz")
deyiminin degistirilmis hali oluyor. Bilinir ki Türkçede
her hangi bir
konuyu "gün isigina çikarmak" deyimi vardir ki bundan
kasdedilen
"gerçegi bulmak" anlamidir. Iste burada da ayni anlam
alinmis "günü
gördis" seklinde Latincelestirilmis sözün içine
yerlestirilmistir.
4.6.2) CONCORDIS
(harmonious, united) "CON-KORDIS" sekliyle Türkçenin
"CAN
KARDEShi" deyiminin kirilmis halidir.
4.6.3) CONCORDIS
(harmonious, united) "CON-KORDIS" sekliyle Türkçenin
"KAN-KARDEShi"
deyiminin kirilmis halidir.
Bilindigi üzere,
Türkçede "kan kardesi" (kanlarini birlestirerek
kardes olanlar) ve
"can kardesi" (ata bir öz kardes olanlar)
deyimleri vardir.
"Kan kardesi" ve "can kardesi" olanlar birbirlerine
çok yakin oluslari
dolayisiyle yine uyumlulugun ve birlesmis olmanin
simgesidirler.
Burada da yine
görülüyor ki Latince "CON" sözü gerçek bir "ön-ek"
olmayip Türkçenin
"CAN", "KAN" ve diger benzer sözcüklerinin
degistirilmis
halidir. Yine de diyorum ki Avrupa dillerinde "CON"
seklinde geçen bu
söz görünüste Türkeçenin "GÜN" sözünü yani eski
Turan dünyasinin
Gün-Tanrisini gizli bir sekilde temsil etmektedir.
Bati dillerine
concur, concord, concordo, vs. seklinde geçistirilmis
bu Türkce deyimler
Günese tapan eski Türk dünyasinda Günes ile ilgili
evrensel bir
gerçegin ifadesi olup olasilikla kisiler arasinda
"anlasma"
yahut "anlastik" anlamlarinda bir simge olarak kullanilmakta
idi. Nitekim
günümüzde Ingilizcenin OK ve Fransizcanin d'accord
deyimleri de eski
Türkcenin "GÜN-KORDU" yahut kisaca "GÜN-KOR"
deyimlerine benzer
cagdas degimler olsa gerek.
Bu dizide de örnek
olarak aldigimiz Latince kelimelerin Türkçe
deyimlerden
yapilmis olduklarini süphe edilmeyecek sekilde göstermis
oluyoruz. Bütün
bunlar tesadüflerin neticesi olamaz.
Bölüm 2/4 sonu
Selamlar,
Polat Kaya
17/12/2002