Sayin Arkadaslar,
Merhaba.
allingus2001'in iletisinde Prof. Dr. Abdülkadir DONUK'un
TANHU ile ilgili
yazdiklari TANHU ünvaninin anlasilmasinda degerli bir
kaynak
olusturmaktadir. TANHU unvani, Kagan gibi, ülkenin tepesinde
olanlara verilen
bir ünvan olduguna göre, ünvani tasiyan kisiyi
yükseltici
anlamlarin sözcügün yapisinda olmasi beklenir. Bilindigi
üzere
eski Türk
dünyasinin kaganlari kendilerini Tanrinin temsilcisi olarak
bilirler ve Tanriyi
tanimlayan ünvanlarla kendilerini tanimlarlardi.
Böylece, Tanriyi
tanimlayan deyimler TANHU için de söz konusu
olmalidir. Bence,
asagida siraladigim su tanimlamalar TANHU ünvan
adinda saklidir:
1) TANHU ünvani
"T-ANH-U" seklinde "aTa-HAN-U" (Ata Han O)
deyimi ile
bu ünvani tasiyan
kisinin bir "ATA-HAN" (Bas-HAN, Tepe-HAN) oldugunu
tanimliyor. Bu
halinde TANHU ünvani "KAGAN" gibi bir ünvan
olabiliyor.
2) TANHU ünvani
"T-AN-H-U" seklinde "aTa-AN-aHa-U" (Gök-Ata-Aga-
O)
deyimi ile bu
ünvani tasiyan kisiyi evrenin yaraticisi
Gök-ATA-Tanri'ya
benzetiyor.
3) TANHU ünvani
"T-ANH-U" seklinde "UT-HAN" (OT/OD-HAN O) deyimi
ile
Günes'i tanimliyor
ve bu ünvani tasiyan kisiyi gök yüzünün en parlak
varligi olup yer
yüzüne hayat veren Günese benzetiyor. Eski Türk
dünyasinin üçlü
Gök-Tanri kavraminda Günes (Gün-Han) essiz bir Od-Han
(Atas-Han) dir.
4) TANHU ünvani
"TAN-H-U" seklinde "TAN-aHa-U" (Gece Aga O)
seklinde Ay-Tanriyi
(Ay-Han) tanimlamakta olup bu ünvani tasiyan
kisiyi gök yüzünde
gecenin en muhtesem cismi olan Ay'a benzetiyor.
Eski Türk
dünyasinin üçlü Gök-Tanri kavraminda Ay-Tanri gecenin
Han'idir.
Böylece, TANHU
ünvani bilesik bir kavram olup bu unvani tasiyanin hem
ülkenin Ata-Hani
oldugu ve hem de üçlü Gök-Tanriyi temsil ettigi
anlasiliyor. Bir
eski Türkçe kök sözcügü olan AN "gök" anlamindadir.
Türkçe HAN ünvani
da bir anlaminda "aHa-AN" seklinde yine Gök-Agasi
olan Tanriyi
tanimlar.
Verilen kaynak
bilgide TANHU unvaninin "Hun dilinde "imparator" demek
olup "sonsuz
genislik, yücelik, ululuk" manalarina geldigi
bildiriliyor.
Yukarida verdigim açiklamalar TANHU ünvaninin
Gök-Tanriyi
tanimlamasi sebebiyle ünvanin bu anlamlarini aynen
karsiliyor. TANHU
ve IMPARATOR birbirine esdeger ünvanlar olduguna
göre bu anlam
içinde "Imparator" ünvanini da inceleyebiliriz. Bu
Latince kelime
"imperator" seklinde veriliyor. Bence, bu Latince
ünvan da Türkçe
deyimlerden kirilma yoluyla (anagram) yapilmis bir
addir. Kirilma
islemini geriye dogru götürdügümüzde su deyimlerle
karsilasiyoruz.
1) IMPERATOR
sözcügü "I-M-PER-A-TOR" seklinde parçalarina ayirip
yeniden
düzenlendiginde Türkçe "MA-PIR-E-TOR" ("Ma Biri'dur",
"Muhtesem
Biri'dir", "ihtisam içinde olan bir kimsedir") anlamlariyla
"IMPARATOR"
ünvanini tanimlamaktadir. Elbetteki Imparator olan bir
kimse pek çok
yönden debdebe içinde görkemli olan birisidir.
Bu Türkçe deyim
içinde, yine Türkçe bir kök sözcügü olan "MA" ulu,
büyük, yüksek,
görkemli, muhtesem anlamlarindadir ve bir baska
anlaminda da AY
adinin karsiligidir. "PIR/BIR" sözcügü "bir"
sayisininin adi
oldugu gibi, ki Gök-Ata-Tanrinin BIR olusu kavramindan
adini almis
olmalidir, "biri" seklinde de kendisi hakkinda konusulan
"bir
kimseyi" bildirir. "TOR/TUR" sözcügü hem Gök-Tanrinin adidir, hem
Tur/Türk milletinin
milli adidir ve hem de Türkçenin -tur, -ter,
-tir, -dur, -der,
-dir seklindeki belirleyici ekleridir. Bati
dillerinde kirilmis
olarak -tr, -ter, -tor gibi sekillerinde kelime
içinde, basinda ve
sonunda olabiliyor, ve ad olarak Tor, Thor, Tyr
seklinde Tanrinin
adidir. Erkek adi olarak mesela Arthur (Tr. Ar-Tur,
ER-TUR, Er'tur),
MacArthur (Tr. "Kam-Ar-Thur") gibi adlarda geçer.
Türkçe
"kam" shaman, sihirbaz anlaminda olup bir anlaminda AY'i
tanimlamaktadir.
2) IMPERATOR
sözcügü "MA-PIR-TER-O" seklinde düzenlendiginde
bu ünvani tasiyan
kisinin Türkçe "Ma BIR'TIR-O", "Muhtesem-Tek
kisitir O"
anlamlariyla hem Imparator'un esi az olan bir insan
oldugunu söylüyor
ve hem de kendisinin Tanri gibi tek oldugunu ima
ediyor.
3) IMPERATOR
sözcügü "MA-PIR-TOR-E" seklinde düzenlendiginde ki
Türkçe
"MA-BIR-TUR" deyimi oluyor, bu ünvani tasiyan kisiyi hem Gök-
Tanri TUR'a
benzetiyor ve hem de "Muhtesem BIR-TUR'a" (Tur insanina)
benzetiyor.
4) IMPERATOR
sözcügü "MA-PIR-OT-ER" seklinde düzenlendiginde bu
ünvani tasiyan
kisiyi Türkçe "Ma BIR OD ER" deyimi ile Günes'e
benzetiyor.
5) IMPERATOR
sözcügü "MA-PIR-TER-O" seklinde düzenlendiginde
Türkçe "O MA
Bir'dir", O AY-Bir'dir" deyimi ile Imparator'u Ay-
Tanriya da
benzetmektedir.
Görülüyor ki
Latince "IMPERATOR" sözcügü de TANHU gibi çesitli
yükseltici
kavramlari Türkçe olarak tanimlayan bilesik bir ünvandir.
O kavramlarin hepsi
de zamaninin imparatorlari için geçerli
kavramlardi. Belli
ki Latinler de Hiristiyan olmadan evvel eski
Tur/Türk dünyasinin
dini inançlarini, dilini ve törelerini çok
yakindan
biliyorlardi ki bu gibi kavramlari Türkçe ifadelerle tek bir
ad içinde
toplamislardir.
"Tanhu'nun
Çince seklinin türlü okunuslari: Tanju, San-hu (S=sh),
Sen-hu (S=sh),
Zhen-ku, Zenghi, Zhen-hu, Shan-yü, Jenuye, Sanu (S=sh),
Zen-kü, Zen-jü,
Shany, San-yü (S=sh) ...." sekillerinde veriliyor.
Eski Çin
yazarlarinin Türkçeyi bilmemeleri olasiligi bence çok azdir.
Sayet onlar da
Türkçe adlara ve ünvanlara kirma islemini yaptilarsa,
ki yapmamalari için
hiç bir sebep yok, o takdir de TANHU karsiligi
olan bu Çince
adlara da hem kirilmis gözüyle bakilabilinir ve hem de
bu adlarin da yine
Ay, Gün ve Gök-Ata-Tanri ile ilgili olmasi
beklenir.
Mesela: olabilir mi
ki "Zhen-ku" Türkçenin "aZ-HAN-aK-U" (Gün ve Ay)
deyiminin kirilmis
sekli olsun? Ayni sekilde, "Zenghi" < Tr.
"aZ-Gün-U"
("Essiz-Gün-U"); "Zhen-hu" < Tr. "aZ-HAN-U";
"Shan-yü" <
Tr. "aS-HAN-Yü
(AY?)"; "Jenuye" < Tr. "CAN-Öyü" (Gün);
"Zen-kü" < Tr.
"aZ-KEN-U"
(Az Gün-O), gibi . Yani TANHU bir kirma-ad ("acronym")
oldugu gibi onun
karsiligi olan bu Çinçe adlar da "kirma-adlar"
olabilirler. Belki
Haluk Berkmen Bey Çinceyi bilmesi sebebiyle bu
hususuta
aydinlatici yorumlar getirebilir. Dogrusu ben Çincenin bile
Türkçeden
kaynaklandigi fikrindeyim. Bütün bu Çince adlar dahi
TANHU unvani içinde
temsil edilen Türkçe deyimlerin kirilmis
olduklarini
gösteriyor. Bence bu konu ile de ilgilenmek gerekir.
Çinden uzakta baska
bir Türk cografyasinda, "ZENGI" adi Türklerde
Musul Atabeylerinin
de adidir. Nurettin ZENGI de oldugu gibi. Bu bir
tesadüf müdür?
Bence, ZENGI <" EZ-GIN" ("Essiz Gün", "Az-Gün",
"As-Gün")
seklinde bir Türkçe deyimin kirilmis hali olabilir. Yani
"Zengi"
bir ünvandir; fakat onun arkasinda yine Gök-Tanrinin, Günes'in
ve Ay'in adlari
bulunabilir.
Saygilarimla,
Polat Kaya
allingus2001 wrote:
>
> ESKİ TÜRK
DEVLET TEŞKİLATINDA "TANHU" UNVANI VE TARİHİ
GELİŞMESİ
>
> Doç. Dr.
Abdülkadir DONUK
>
>
Tanınmış türkoloğumuz F. Köprülü'nün belirttiği gibi
"Eski Türk
>
Unvanları" yalnız dil tarihi açısından değil,
umumiyetle kültür
> tarihi ve bilhassa
Türk devlet hukuku tarihi bakımından çok > > > >
> mühimdir. Türk
devletlerinde siyasi ve içtimai bir mevki veya bir >
> kamu vazifesi
> ifade eden
bazı ünvanlar mevcuttur ki, bunların açıklanması ile eski
> Türk
topluluklarının içtimai bünyesini ve hukuki
teşkilatını anlamak
> mümkün
olacaktır. Bu itibarla, "Tanhu" unvanının eski Türk
devlet
>
teşkilatında oynadığı rolü tespit edebilmek için,
evvela hangi Türk
> devletinde
görüldüğü, kimler tarafından ne maksat ile
kullanıldığı,
> yayılma
sahaları, manası, menşei hakkında ileri sürülen türlü
>
iddiaların doğru olup olmadığı, son olarak da ne
olması gerektiğini
>
açıklamaya çalışmak araştırmamızın
esasını teşkil etmektedir.
>
> Önce,
ehemniyetli gördüğüm bir noktanın açıklanmasının
faydalı
>
olacağı düşüncesindeyim.
>
>
"Tanhu" veya diğer Türk unvanları üzerinde şimdiye
kadar yapılan
> tetkiklerden
çoğu, sadece linguistic açıdan ele alınmış
olduğundan,
> eksik ve
hatalı neticelere varan bir takım etimoloji tecrübelerinden
> ileriye
gidememiştir. Bunda da yabancı bir müstehasısın ileri
> sürdüğü
fikrin, kendisini teyid eden diğer araştırıcılarca da
> benimsenmesi
yanında, konu ile hiç alakası olmayan iddiaların da
> ileri
sürülmesiyle bazı unvanların menşei meselesini kesin olarak
> ortaya
çıkarmak mümkün olamamaktadır. Kaldı ki, sadece dış
> benzetmeler ve
faraziyelerden hareket eden birçok sinolog, > > > >
> mongolist,
> slavist vb.
meşgul oldukları sahanın da tesiriyle, Türk idari
>
unvanlarını başka menşelerde aramanın gayreti içinde
olmuşlardır.
> Hatta, o kadar
ki, tarihte çeşitli imparatorluklar ve sayısız
> devletler
kurmuş olan Türklerin kullandıkları unvanlardan pek çoğu
> Türk
menşeli kabul edilmemektedir. Nitekim "Tanhu" unvanı da
> bunlardan
biridir. Biz burada kaynaklar muvacehesinde gerçeği > >
> ortaya
koymağa çalışacağız.
>
> Hun dilinde
"imparator" demek olup "sonsuz genişlik, yücelik, > >
>
> ululuk"
manalarına gelen "Tanhu" (Çince şeklinin türlü
okunuşları:
> Tanju,
Şan-hu, Şen-hu, Zhen-ku, Zenghi, Zhen-hu, Shan-yü, Jenuye, Şanu,
Zen-kü,
> Zen-jü, Shany,
Şan-yü) unvanı M.Ö. 3. asırdan Türkler arasında hakan
> unvanı
yaygınlaşıncaya, yani M.S. 6. asra kadar Asya Türk
> devletlerinde
(Büyük Hun İmparatorluğu, güney ve kuzey Hun
> devletleri,
I.Chao, II.Chao, Hsia, kuzey Liang Hun devletleri ve Lou-
> lan
krallığı) kullanılmıştır. Bu unvanın
kesin olarak hangi tarihte
> ortaya
çıktığı bilinmemekle beraber, Mo-tun (M.Ö.209-174)'un babası
> Tuman'dan çok
önceki çağlarda da kullanılmış olduğu
düşünülebilir.
> Bu unvanı
yalnız Mo-tun'dan gelen şahısların
taşıyabildikleri
> söylenmektedir.
>
> Asya Hun
tarihi hakkında ilk ve en mühim kaynak olan "Shi-ch'i"nin
> mütercimi De
Groot unvanın muahhar bir okunuşu olan şan-yü
> tabirinin,
"Tanhu" olarak okunan sözünün "Tanrı" kelimesi ile
ilgisi
>
olabileceğini düşünmüştü. Daha önceleri W. Radloff, unvanın
Tanyü
> okunuşunu
kabul ve bunu eski Türkçedeki "Tengri" veya
"Tengri-oglığ"
> ile mukayese
etmekte idi. O. Turan da ("Tanju" diye okuduğu
> unvanın
"Tanrı" kelimesinin Çince transkripsiyonu olduğunu ileri
> sürerek
hükümdarın bu unvanı almasının da hakimiyete ve
menşeine
> atfedilen
telakkinin bir neticesi olduğu kanaatine varmıştır. Bu
> unvanın
yalnız Çin kaynaklarında zikredildiğini dikkate alan
> mongolist
G.J.Ramstedt, kelimeyi Moğolcaya bağlamaktadır. F.W.K.
> Müller de
unvanın Türklerden daha çok Moğolları ilgilendirdiği
> fikrindedir.
Japon mongolisti K. Shiratory aynı şekilde bu unvanı
> Moğolca
ve Mançuca kelimeler ile birleştirmektedir. Ayrıca bu
> unvanın
Çinliler tarafından kendi prenslerine de verildiği
> söylenmektedir.
>
> Ayrıca O.
Franke "Çin devleti tarihi" adlı eserinde, unvanın
>
değişmesinin mümkün olduğunu söyleyerek, "tan" yerine
"şan" diye
> okunduğu
birinci hecesinin "büyük, ulu" manasını, ikinci hecesinin
> ise (yü veya
hou) aslında Hunca hükümdarlık unvanı "Han"
olduğunu
> beyan ile
unvanın bütün olarak "Büyük Han" manasını
taşıdığını ileri
> sürmüş ve
bu açıklama W. Eberhard tarafından da kabul edilmiştir.
> E.G. Pulleyblank
da bu unvanın eski Çincesinin telaffuzunu dân-hwah
> olarak kurar
ve bunun da "Türkler arasında ortaya çıkan targan,
> tarxan, vb.nin
en eski şekli olduğu" na inanır.
>
> Nihayet B.
Ögel de devletin büyüklüğü ile ilgili olan bu
> unvanı
"dunya devleti" anlayışına göre eleştirip
açıklamak
> isteyenlere
katılmakta ve Türklerin cihan şümul devlet
anlayışının
> köklerini de
(unvanın manasını da göz önünde tutarak) haklı olarak bu
> çağlara
bağlamaktadır. Ayrıca "Tanhu" unvanını,
Gök-Türk devletinin
>
kurucularının da kullandıkları belirtilmektedir.
>
> Çin
kaynaklarında kendi yazılarının imlası çerçevesinde
iki işaretle
> ve iki hece
olarak yazılmış bulunan ve Türkçe olduğu şüphesiz
> olan
"Tanhu" unvanı, Türk devleti arasında 750 yıldan fazla
bir > >
> zaman
kullanılmış olmaktadır.
>
> Sayfa 205-208
/ TÜRK KÜLTÜRÜ ARAŞTIRMALARI - 1985